Henryk Modest Czyż (16.06.1923 - 16 .01.2003) 

Dyrygent, kompozytor, literat i pedagog.

Chociaż urodzony w Grudziądzu to późne dzieciństwo i młode lata spędził w Wilnie. Od dzieciństwa wykazywał uzdolnienia muzyczne. Rodzice kupili mu najpierw mandolinę potem fortepian.

Jego ojciec, dyrektor oddziału Banku Polskiego, wystarał się o stypendium dla syna. Bank płacił czesne za gimnazjum, ale pod kilkoma warunkami: chłopiec miał mieć bardzo dobre oceny w szkole, następnie ukończyć studia ekonomiczne w Brukseli, a później podjąć pracę w banku. Jednak wojna pokrzyżowała te plany.

Uczeń Gimnazjum Jezuitów w Wilnie w latach 1933-1940 gdzie uczył się grać na saksofonie i akordeonie. W szkole tej prowadził zespół muzyczny „Pocket Jazz”, który w początkach okupacji występował w znanej wileńskiej restauracji „Biały Strahl”. Umiejętność grania na wielu instrumentach pomogła mu przetrwać niemiecką i sowiecką okupację. Grał nawet w cyrku.

Nie mógł spokojnie uczyć się. Pisze we wspomnieniach: „Wkrótce potem jak Niemcy zajęli Wilno, to nacjonaliści litewscy wyrzucili z konserwatorium wszystkich Polaków”. Henryk był wtedy w klasie skrzypiec.

Jak wielu innych młodych ludzi dla Ojczyzny „był gotów do poniesienia każdej ofiary”. Poszedł do lasu, do partyzantki. Służył w oddziale mjr Kmity i walczył o Wilno w akcji "Burza". Potem wraz z tysiącami innych żołnierzy AK został okrążony i zaaresztowany w Puszczy Rudnickiej przez łamiących porozumienia z polskim dowództwem Rosjan. Po masowej odmowie złożenia przysięgi i wcielenia do Armii Czerwonej zostaje zesłany do batalionu karnego do Kaługi.

Ostre mrozy, głód i w tych warunkach muszą sobie sami wybudować miejsce do zamieszkania – ziemiankę, prymitywne schronienie wykopane w ziemi. Katorżnicza praca przy wyrębie lasu.

Wybitni artyści polscy z Wilna na zesłaniu w Kałudze: drugi z prawej Bernard Ładyszi pierwszy z lewej Henryk Czyż.

Znowu ratują go uzdolnienia muzyczne. Henryk Czyż to „człowiek orkiestra”. W warunkach obozowych organizuje amatorski zespół teatralno-muzyczny, do którego angażuje wielu utalentowanych Polaków z Wileńszczyzny, między innymi Bernarda Ładysza /póżniej światowej sławy barytona/.

W lutym 1946 roku powraca do kraju wraz z około 3 tysiacami kolegów ( z 5 i pół tysiąca wywiezionych w lipcu 1944 r.).

Po wojnie studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1946-1948), równocześnie współpracując z W. Horzycą w Teatrze Ziemi Pomorskiej, oraz dyrygenturę (w klasie Waleriana Bierdiajewa) i kompozycję (w klasie Tadeusza Szeligowskiego) wPaństwiwej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu, którą ukończył w 1952 roku.