Szare Szeregi
1. Narodziny, rozwój i walka z okupantem niemieckim

Tekst ukazał się w numerze 77/78 "Ostróg", styczeń-czerwiec 2011
W latach międzywojennych Związek Harcerstwa Polskiego był organizacją młodzieżową liczącą 200 tys. członków. Młodzież tą starano się wychować w przyszłości w duchu wartości chrześcijańskiej oraz narodowo-patriotycznym, a także do samodzielnego życia w przyszłości. Już we wrześniu 1939r. harcerki i harcerze swoją postawą udowodnili , jak ważną sprawą była utrata niepodległości naszej Ojczyzny. Podjęli więc obronę swoich miast rodzinnych w Bydgoszczy, Katowicach, Grodnie, Warszawie i Gdyni. 27 września 1939 r., W dniu podpisania kapitulacji w Warszawie, zebrali się członkowie Naczelnej
Rady Harcerskiej, z której wyłoniono konspiracyjną Główną Kwaterę w składzie trzech osób : harcmistrz Florian Marciniak, harcmistrz Julian Dąbrowski i harcmistrz Aleksander Kamiński. Był to dzień utworzenia konspiracyjnego harcerstwa, któremu nadano kryptonim "Szare Szeregi". Celem tego zebrania było też omówienie zakresu działania organizacji, dodatkowo uwzględniając działania o charakterze wojskowym. Ustalono sieć terenową opartą na strukturze przedwojennego Z.H.P. Równocześnie z harcerstwem męskim powstało harcerstwo żeńskie o nazwie Organizacja harcerska (OH).
W czerwcu 1941 r. sporządzono program działania na czas wojny, nadając mu kryptonim "Dziś", "Jutro", "Pojutrze". " Dziś " - przyjęto aktualną walkę podziemną."Jutro" - starano się przygotować do przewidywalnej walki zbrojnej. ,,Pojutrze" - przystąpiono do wychowania młodzieży na wartościowych obywateli do pracy i nauki w wolnej Polsce. W tym samym czasie instruktorzy o orientacji narodowej z organizacji tzw. Hufce Polskie (H.P.), przyjęli program wychowania jak w Z.H.P. i "Szarych Szeregach". W 1944 r. stan osobowy tej formacji wynosił 1200 członków zgrupowanych w chorągwi warszawskiej, krakowskiej i lwowskiej. 14 lutego 1942 r. z rozkazu Naczelnego Wojska gen. Władysława Sikorskiego wszystkie organizacje konspiracyjne w Polsce podporządkowano Armii Krajowej. W wyniku akcji scleniowej w 1942 r. utworzono w różnych okręgach kraju ochotnicze leśne oddziały partyzanckie, z których w następnych latach powstały bataliony, pułki, brygady a nawet dywizje. Poważną ilość w tych oddziałach stanowili harcerze z "Szarych Szeregów" oraz harcerze przedwojennego Z.H.P. W listopadzie 1942 r. dokonano w "Szarych Szeregach" szczegółowej reorganizacji dzieląc harcerstwo na trzy grupy wiekowe. 1) Grupa od 12-14 lat otrzymała kryptonim "Zawisza". Zadaniem było przygotowanie do wojskowej służby pomocniczej, jak łączność, służba wartownicza, pomoc biurowa. 2) Grupę od 15-17 lat o krpytonimie "Bojowe Szkoły" ("B.S.") wyznaczano do szkolenia w kierunku wojskowym, do wykonywania małego sabotażu i wywiadu ("Viss"), do organizowania akcji "N" t.j. oddziaływanie destrukcyjne na niemiecką propagandę, oraz zbieranie informacji z nasłuchu radiowego itp. Wymienione dwie grupy nie przyjęto w skład Armii Krajowej z uwagi na młody wiek, ponieważ nie stanowiły organizacji o charakterze wojskowym. Jednak nie zamierzono oddzielać ich od walki z okupantem, a umożliwiono udział w działaniach sposobami cywilnymi. Z całej formacji "Szarych Szeregów" wyodrębniono grupę 300 harcerzy powyżej 18 lat i nadano im kryptonim "Grupy Szturmowe" ("G.S."). W początkowych miesiącach 1943r. grupa ta została złączona z istniejącymi oddziałami "Związku Odwetu" i wcielona do Armii Krajowej. Z tej formacji utworzono oddziały dywersyjno-bojowe, z których wydzielono batalion do dyspozycji Kierownictwa Dywersji ("Kedyw"). Komendantem tej jednostki został por. Ryszard Białous ps. "Jerzy". W miesiącu lutym zagrożony aresztowaniem został odwołany, a funkcję tą objął hrcm. Stanisław Broniewski ps. "Orsza". W maju 1943 r. na dowódcę tej jednostki został mianowany hrcm. Tadeusz Zawadzki ps. "Zośka". W 1942 r. powołano Centrum Wyszkolenia Wojskowego dla szkolenia kadry podoficerskiej, utworzono szkołę podchorążych "Agrikola". Rozwinięto nauczanie kierowców samochodowych i mechaników motoryzacji. Uruchomiono kursy harcmistrzów, podharcmistrzów, oraz kadry instruktorów.
W latach walki z okupantem przez ośrodki związane z "Szarymi Szeregami" zostało wydanych wiele tytułów prasy z dziedziny informacj i satyry, kultury, poezji patriotycznej. Udział "Szaroszereqowców" w zmaganiach z najeźdźcą w okresie konspiracji był najbardziej aktywny w Warszawie, ponieważ na terenie miasta okupowanego dokonono wielu brawurowych akcji, dobrze zorganizowanych w większości udanych, jak np. akcja "Góral" - zdobycie transportu z pieniędzmi (105 mil. złotych), które były obowiązkową kontrybucją nałożoną przez Niemców na mieszkańców miasta za nieprzestrzeganie dyscypliny i posłuszeństwa, za opór "podziemia polskiego". Głównym echem stała się akcja pod "Arsenałem " - odbicie 25 więźniów politycznych przewożonych z siedziby gestapo do więzienia na Pawiaku w marcu 1943 r., wśród których był hufcowy Jan Bytnar ps. "Rudy" przyjaciel hrcm. Tadeusza Zawadzkiego ps. "Zośka", czy też w maju 1943 r. uwolniono 49 więźniów z pociągu jadącego do Oświęcimia (pod Celestynowem na trasie Lublin - Warszawa). Wielokrotnie dokonywano akcji "Wieniec II" - było to niszczenie torów kolejowych, mostów, wysadzanie i podpalanie pociągów jadących na front, lub wracających z frontu wschodniego do Niemiec.
Osobnym rozdziałem walki były zamachy z wydaniem wyroków śmierci na dygnitarzy gestapo i policji. Był to odwet "Kedywu" za terror, jaki stosowano na mieszkańcach Warszawy. Ofiarami zamachu stali się gorliwi wykonawcy rozkazów Hitlera .
- 24 wrzesrua 1943 r. SS-Hauptscharführer Agust Kretschmann, zastępca komendanta obozu koncentracyjnego przy ul. Gęsiej (tzw. Gęsiówka) .
- 1 października 1943 r. SS-Strurmann Ernest Weffels, kierownik zmiany na kobiecym oddziale Pawiaka
- 7 pażdziernika 1943 r. SS-Oberscharführer Franz Bürki, zastępca komendanta Pawiaka
- 19 października 1943 r. SS-Scharfuhrer Engelberth Fruwirth
- 5 października 1943 r.SS-Rotenführer Alfred Milke
- 13 października 1943 r. Emil Braun kierownik warszawskiego urzędu mieszkaniowego
- 10 grudnia 1943 r. Anton Herzl, niemiecki zarządca nad drukarniami w dystrykcie warszawskim i lubelskim
- 1 lutego 1944 r. SS-Brigadenführer und Generalmajor Franz Kutschera, dowódca SS i policji w dystrykcie warszawskim
- 26 kwietnia 1944 r. płk Schutzpolizei Erwin Gresser, dowódca 17 pułku policji
- 6 maja 1944 r. Walter Stamm, szef wydziału IV urzędu dowódcy policji bezpieczeństwa (gestapo)
- 11 lipca 1944 r. w Krakowie Wilhelm Koppe, gen.Policji i SS, sekretarz do spraw bezpieczeństwaw tzw. Rządzie Generalnej Guberni.
- oprawcy od przesłuchań oraz inni gestapowcy mniejszej rangi (strażnicy).
Wiadomości o działaniach zbrojnych żołnierzy podziemia przemykały do miast i wiosek na terenie całej Polski, co wpływało na nastrój społeczny i dawało nadzieje na przyszłe zwycięstwo. Nie można pominąć wkładu z okupantem harcerek z "Szarych Szeregów" z "Dysku" ("Dywersja Kobiet") i "W.S.K." (Wojskowa Służba Kobiet). Z dużym poświęceniem uczestniczyły w wywiadzie, w róźnych akcjach bojowych, w oddziałach powstańczych czy też partyzanckich pełniąc funkcję sanitariuszek, pielęgniarek, łączniczek, kurierek, kancelaryjek w Zgrupowaniach i komendzie Głównej. W okresie konspiracji harcerki angażowały się w czynności charytatywne i działania społeczne opiekując się rannymi żołnierzami, wysyłając paczki żywnościowe dla jeńców przebywających w obozach jenieckich.
Udzielano w miarę możliwości pomoc więźniom obozów koncentracyjnych dostarczając im żywność i lekarstwa. W tego rodzaju pomocy szczególnie poświęciły harcerki z chorągwi krakowskiej i lubelskiej. Od października 1939 r. został wprowadzony nowy porządek niemiecki. Zmieniły się codzienne warunki obywateli. W kraju rozpoczął się terror. Liczna część obywateli
polskich, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, wymagała od społeczeństwa pomocy. Doniej ochoczo włączyły się działaczki i wolontariusze z hufców harcerskich ("SS"). Pomagano wysiedlonym rodzinom z terenów włączonych do Niemiec oraz pogorzelcom, których dobytek i mieszkania spłonęły podczas bombardowań lub zostały zniszczone w czasie walk na linii frontu. Dużą aktywnością harcerki wykazały się w dożywianiu dzieci szczególnie zagrożonych gruźlicą oraz przy powstawaniu zakładów profilaktycznego leczenia. Z inicjatywy Organizacji Harcerek (OH) powstały też inne ośrodki medyczne. Komendy niektórych chorągwi starały się, oprócz podziemnej, działalności nakłaniać młodzież harcerską do nauki, by była przygotowana do życia w powojennych warunkach. Na kompletach ustalono program szkół średnich i wyższych, rozwijano również pracę w samokształceniu. "Szare Szeregi" objęły też opieką młodzież niezorganizowaną i opatrzyły te zadanie kryptonimem "M", w którym dążono do rozwijania różnych akcji wychowawczych i umacniania w ducha oporu wobec okupanta. Wcielano w ówczesne życie ustalony program ( "Dziś", "Jutro", "Pojutrze") i dbano o tężyznę fizyczną. Działalnością społeczną było również roztaczanie opieki nad dziećmi ulicy trudniącymi się handlem gazetami, papierosami itp. Organizowano dla nich zajęcia świetlicowe zawierające różne zabawy, a także przyuczano do wybranych zawodów.
Przedstawione działania warszawskiej młodzieży z "Szarych Szeregów" pozwolą, nam ujrzeć, z jakim poświeceniem dla Ojczyzny, Narodu wykonywali swoją pracę społeczną i zadania bojowe przez cztery lata konspiracji. 1 sierpnia 1944 r. już jako doświadczeni żołnierze przystąpili do jawnej walki zbrojnej. Jeszcze przed powstaniem i wczasie powstania zmobilizowano sześć batalionów z harcerzy "Szarych Szeregów", z których stworzono zgrupowanie "Radosław" dowodzone przez ppłk. Jana Mazurkiewicza ps. " Radosław". W skład każdego batalionu wchodziły 3 kompanie. Dla rozpoznania każdy batalion posiadał własny kryptonim: "Zośka", "Parasol", " Miotła", "Pięść", "Czata 49", bryg. "Broda 53". Samodzielny bat. "Wigry", oddział "Dysk" ("Dywersja Kobiet"). Batalion "Wigry" i część harcerzy, którzy nie dostali się do swoich oddziałów, na drugą koncentracje dołączyli do innych ugrupowań i walczyli do podpisania kapitulacji.
Nieprzypadkowo wybrałem opisanie zgrupowanie "Radosław", ponieważ los tych żołnierzy - harcerzy był wyjątkowo dramatyczny. Harcerze tego zgrupowania walczyli w dzielnicy Woli, w rejonie dworca gdańskiego i na Starym Mieście, ponosząc tam olbrzymie straty. Pod koniec sierpnia musieli opuścić zdobyty wczesniej obszar i przejść kanałami do śródmieścia. Cześć z nich została skierowana na Czerniaków - do dzielnicy położonej blisko Wisły, żeby dopomóc walczącym żołnierzom zgrupowania kpt. "Kryski" (Zygmunta Netzera). Tam też ze Zgrupowania "Radosława" poległo 300 żołnierzy oraz 850 żołnierzy ze Zgrupowania "Kryski". Nieliczna grupa, która pozostała przy życiu dołączyła do innych oddziałów. Zgrupowanie Radosław przestało istnieć ... Ze stanu osobowego tego zgrupowania 1 sierpnia wynoszącego 2300 żołnierzy pozostało 230.
Kończąc artykuł pragnę zacytować szczere słowa już nieżyjącego oficera W.P. płk. Józefa Romana, uczestnika Powstania Warszawskiego.

Armia Krajowa to była najpiękniejsza armia świata. Pełna porywów serca i entuzjazmu.

Jej żołnierzom w większości niezawodowym Honor i Ojczyzna wypełniały całe życie.

Czasem zbyt krótkie i tragiczne.
Zbigniew Piasecki
Szare Szeregi, część 2:
Odznaki batalionów harcerskich w Powstaniu Warszawslkim
Szare Szeregi, część 3:
Harcerski Batalion "Parasol" w walce z okupantem niemieckim